علتهای رایج خرابی گیربکس و نشانهها در خودروهای ایرانی
گیربکس (جعبهدنده) یکی از بخشهای اصلی خودرو است که وظیفه انتقال نیرو از پیشرانه به چرخها را بر عهده دارد. عملکرد صحیح گیربکس به کنترل شتاب، سرعت و مصرف سوخت خودرو کمک میکند. جعبهدنده طوری طراحی شده که نسبتهای گشتاور و دور موتور را با سرعت خودرو منطبق کند تا موتور در دور مناسب کار کند. بدون گیربکس عملاً خودرو نمیتواند شتاب بگیرد یا کنترل سرعت را حفظ کند. با پیشرفت تکنولوژی، انواعی مانند دستی، اتوماتیک، AMT، DCT و CVT ابداع شدهاند تا راحتی و کارایی را افزایش دهند. در ادامه وظایف، انواع و مشکلات متداول را مرور میکنیم.
انواع گیربکسها در خودروهای ایرانی
گیربکس دستی (دندهای)
متداولترین نمونه در خودروهای ایرانی؛ راننده با پدال کلاچ و دستهدنده نسبتها را بهصورت دستی تعویض میکند. ساختار مکانیکی ساده و هزینه نگهداری پایینتری دارد. بسیاری از خودروهای داخلی مانند پراید، تیبا، سمند و سورن به این گیربکس مجهز هستند.
گیربکس اتوماتیک هیدرولیکی
بهجای پدال کلاچ از تورککانورتر استفاده میشود و تعویضها توسط هیدرولیک و الکترونیک کنترل میگردد؛ رانندگی نرمتر اما هزینه تعمیر بالاتر. نمونه در نسخههای اتوماتیک پژو ۲۰۶ و پژو پارس.
گیربکس CVT (متغیر پیوسته)
فاقد چرخدندههای سنتی؛ با دو پولی و تسمه/زنجیر نسبت انتقال را پیوسته تغییر میدهد. تعویض بسیار نرم و مصرف سوخت کمتر؛ در ساینا اتوماتیک، کوییک اتوماتیک و بسیاری از محصولات مدیرانخودرو (MVM) رایج است.
گیربکس دوکلاچه (DCT)
با دو کلاچ مجزا برای دندههای زوج و فرد، تعویضها سریع و بدون وقفه انجام میشود؛ شتاب بهتر و راندمان بالاتر اما پیچیدگی و هزینه تعمیر بیشتر. در برخی مدلهای بهمنموتور (مثلاً فیدلیتی) و چینیها دیده میشود.
علتهای رایج خرابی گیربکس
کمبود یا آلودگی روغن گیربکس
پایین بودن سطح روغن موجب افزایش اصطکاک، گرمای بیشازحد و ساییدگی قطعات میشود. استفاده از روغن نامناسب یا کهنه نیز با تجزیه زودرس و تشکیل ذرات، سایش را تشدید میکند.
رانندگی ناصحیح
توقفهای ناگهانی، معکوس دادن با دور بالا و شتابگیریهای طولانی فشار زیادی به دندهها و کلاچ وارد میکند و فرسایش را افزایش میدهد.
مشکلات خنککاری
خرابی رادیاتور کمکی یا اختلال در گردش روغن خنککننده بهویژه در ترافیک سنگین باعث داغی بیش از حد و فرسودگی سریع اجزا میشود.
عیبهای الکترونیکی و قطعات داخلی
در اتوماتیکهای مدرن، خرابی سنسورها، سیمکشی یا سولونوئیدها میتواند تعویض نادرست، تاخیر یا تقه در دندهعوضکردن ایجاد کند.
کیفیت و بستن قطعات
استفاده از قطعات غیراصل یا نصب نادرست (اورینگ، واشر، اتصالات) به نشتی روغن و اختلال عملکرد منجر میشود.
نشانههای خرابی گیربکس
- نشتی روغن یا مایع گیربکس: قطرههای روغن قرمز (ATF) زیر خودرو یا افت سریع سطح روغن هشدار جدی است.
- چراغ هشدار (چک): روشن شدن چراغ موتور/گیربکس میتواند نشانه مشکل در انتقال قدرت یا اجزای الکترونیکی باشد.
- پاسخ ضعیف یا تاخیر در شتاب: شتاب نامتناسب با دور موتور یا تاخیر در حرکت از P.
- صداهای غیرطبیعی: قیژقیژ، سوت، زوزه یا صدای ساییدگی (در دستیها «دنگدنگ» و زوزه بلبرینگها).
- لرزش، ضربه یا تقه: تداخل نامناسب دندهها یا لقی قطعات درگیر.
- بوی سوختگی یا دود: معمولاً ناشی از داغ شدن بیش از حد روغن گیربکس؛ ترکیب با نشتی بهمعنای وضعیت بحرانی است.
- تعویض دنده نشدن/گیرکردن: احتمال خرابی مکانیکی یا الکترونیکی جدی.
مقایسه مشکلات متداول گیربکس در خودروسازان داخلی
ایرانخودرو
مقایسه- نشتی روغن گیربکس
- شایع (در برخی مدلها)
- صداهای غیرعادی
- متداول (قیژقیژ/سایش/ویسویس)
- لرزش/ضربه هنگام تعویض
- ممکن است در دستی یا AL4 رخ دهد
- گرمای زیاد (داغ شدن)
- معمولاً رخ نمیدهد
- قطعات/تعمیرات
- قطعات معمولاً در بازار موجود
سایپا
مقایسه- نشتی روغن گیربکس
- شایع (در برخی مدلها)
- صداهای غیرعادی
- متداول (قیژقیژ یا برخورد دندهها)
- لرزش/ضربه هنگام تعویض
- در دستیهای پراید/تیبا شایع
- گرمای زیاد (داغ شدن)
- معمولاً رخ نمیدهد
- قطعات/تعمیرات
- قطعات معمولاً در بازار موجود
مدیرانخودرو (MVM)
مقایسه- نشتی روغن گیربکس
- معمولاً گزارش نمیشود در صورت تاسیسات استاندارد
- صداهای غیرعادی
- در CVT/DCT برخی مدلها صدای اضافی گزارش شده
- لرزش/ضربه هنگام تعویض
- برخی مدلهای DCT/MVM تاخیر/لرزش
- گرمای زیاد (داغ شدن)
- در DCT چری تیگو ۷ گزارش مشابه
- قطعات/تعمیرات
- کمبود گیربکس در نمایندگیها (ریسک تاخیر)
بهمنموتور
مقایسه- نشتی روغن گیربکس
- شایعتر در مدلهای دوکلاچه
- صداهای غیرعادی
- در دوکلاچه فیدلیتی تقه/لرزش گزارش شده
- لرزش/ضربه هنگام تعویض
- در DCT فیدلیتی تقههای لحظهای
- گرمای زیاد (داغ شدن)
- در DCT خشک فیدلیتی خطای داغ شدن
- قطعات/تعمیرات
- قطعات عمدتاً موجود
| ویژگی | ایرانخودرو | سایپا | مدیرانخودرو (MVM) | بهمنموتور |
|---|---|---|---|---|
| نشتی روغن گیربکس | شایع (در برخی مدلها) | شایع (در برخی مدلها) | معمولاً گزارش نمیشود در صورت تاسیسات استاندارد | شایعتر در مدلهای دوکلاچه |
| صداهای غیرعادی | متداول (قیژقیژ/سایش/ویسویس) | متداول (قیژقیژ یا برخورد دندهها) | در CVT/DCT برخی مدلها صدای اضافی گزارش شده | در دوکلاچه فیدلیتی تقه/لرزش گزارش شده |
| لرزش/ضربه هنگام تعویض | ممکن است در دستی یا AL4 رخ دهد | در دستیهای پراید/تیبا شایع | برخی مدلهای DCT/MVM تاخیر/لرزش | در DCT فیدلیتی تقههای لحظهای |
| گرمای زیاد (داغ شدن) | معمولاً رخ نمیدهد | معمولاً رخ نمیدهد | در DCT چری تیگو ۷ گزارش مشابه | در DCT خشک فیدلیتی خطای داغ شدن |
| قطعات/تعمیرات | قطعات معمولاً در بازار موجود | قطعات معمولاً در بازار موجود | کمبود گیربکس در نمایندگیها (ریسک تاخیر) | قطعات عمدتاً موجود |
راهکارهای پیشگیرانه برای افزایش عمر گیربکس
- بررسی و تعویض مرتب روغن گیربکس؛ هر نشتی را جدی گرفته و سریعاً رفع کنید.
- استفاده از روغن توصیهشده سازنده؛ از روغن با ویسکوزیته نامناسب خودداری کنید.
- رانندگی درست: پرهیز از ترمزهای شدید، لانچهای مکرر و معکوس قبل از توقف کامل.
- در سرما، چند دقیقه برای گرم شدن روغن گیربکس زمان بدهید.
- هنگام پارک در شیب، حتماً ترمز دستی را بکشید تا فشار از روی مجموعه برداشته شود.
- در ترافیک سنگین، خودرو را در حالت خلاص قرار دهید یا خاموش کنید تا خنک شود.
- بازرسی دورهای طبق دفترچه راهنما و توجه به علائم هشداردهنده.
بررسی هزینهها و نحوه تعمیر یا تعویض گیربکس
هزینه تعمیر یا تعویض به نوع گیربکس و شدت خرابی بستگی دارد. در دستیها معمولاً هزینه کمتر است؛ اما در اتوماتیکهای هیدرولیکی، قیمت قطعات و اجرت بالاتر است. بهعنوان نمونه، قیمت یک گیربکس اتوماتیک AL4 (پژو ۲۰۶ اتوماتیک و سمند اتوماتیک) در سال ۱۴۰۴ حدود ۳۰ تا ۵۰ میلیون تومان گزارش شده است. تعمیر اتوماتیکها نیازمند تخصص و دستگاه دیاگ است و هزینه بسته به عیب متغیر خواهد بود.
سرویس تعویض روغن چند میلیون تومان هزینه دارد؛ اما در صورت نیاز به تعویض اجزای داخلی مانند پک صفحه کلاچ یا تورککانورتر، هزینهها چند برابر میشود. استفاده از قطعات اصلی بر هزینه نهایی اثرگذار است. در برخی مدلهای چینی (بهویژه مدیرانخودرو) کمبود قطعات گیربکس میتواند زمان تعمیر را طولانی و هزینه نگهداری موقت را تحمیل کند.
نقش سرویسهای دورهای در جلوگیری از خرابی گیربکس
برنامه نگهداری سازنده شامل بررسی سطح/کیفیت روغن، وضعیت مکانیزم تعویض و کنترلهای مرتبط است. در تعمیرگاههای تخصصی، با دستگاه دیاگ خطاهای گیربکس و وضعیت سولونوئیدها بررسی، کالیبراسیون سلکتور انجام و فشار روغن تست میشود. استفاده از قطعات اصلی در سرویس و تعمیر اهمیت زیادی دارد.
منابع
مطالب بالا با استناد به منابع معتبر خودرویی گردآوری شده است.
- خودروبانک —khodrobank.com
- باما —bama.ir
- بیتوته —beytoote.com
- استوپیادک —stopyadak.com
- برنا —borna.news
- بیترون —bitrun.info