نشانههای خرابی روغن گیربکس و زمان تعویض آن
روغن سالم گیربکس معمولاً رنگ قرمز روشن دارد و بوی خاصی (بدون بوی سوختگی). اگر روغن تیره یا قهوهای شود و بوی سوختگی بدهد، نشانه افت کیفیت آن است. در این مقاله به بررسی علائم شایع کاهش کیفیت روغن گیربکس، تأثیر آن بر عملکرد خودرو و زمان مناسب تعویض میپردازیم.
روغن سالم گیربکس معمولاً رنگ قرمز روشن دارد و بوی خاصی (بدون بوی سوختگی). اگر روغن تیره یا قهوهای شود و بوی سوختگی بدهد، نشانه افت کیفیت آن است. سایر علائم شایع کاهش کیفیت روغن گیربکس عبارتند از:
سخت جا رفتن دنده
دشواری در تعویض دندههای دستی یا «پریدن» ناگهانی دندهها.
نشت یا لیزی دنده (کلاچ ندادن)
در رفتن دنده و لغزش خودرو هنگام حرکت (مثلاً در دنده سنگین).
صداها یا لرزش غیرعادی
شنیدن صدای تقتق یا جیرجیر هنگام تعویض دنده یا لرزش غیرطبیعی خودرو و بالا رفتن دور موتور.
بوی روغن سوخته یا داغی بیش از حد
انتشار بوی تند و داغ کردن قطعات داخلی گیربکس نشانه گسستگی لایه روغن و داغشدن بیش از حد آن است.
نکته مهم: روغن گیربکس سالم عموماً به رنگ قرمز یا طلایی روشن است. تیره یا قهوهای شدن رنگ روغن نشاندهنده اکسیداسیون و شکستگی زودرس آن است؛ در این صورت باید روغن تعویض شود.
تأثیر خرابی روغن گیربکس بر عملکرد خودرو و خطرات آن
روغن گیربکس کهنه یا نامرغوب باعث سایش زودرس قطعات داخلی از جمله چرخدندهها و یاتاقانها میشود و در نتیجه عمر مفید گیربکس کاهش مییابد. کاهش روانکاری نیز موجب بروز مشکلات زیر میشود:
کوتاه شدن عمر گیربکس
فرسایش چرخدندهها و اجزای داخلی بهدلیل روانکاری نامناسب.
لرزش و صدا
ضعف در پوشش روغن باعث ایجاد تقهزدن گیربکس، لرزش خودرو یا صدای زوزه در حالت خلاص میشود.
دشواری کنترل خودرو
خرابی گیربکس راننده را ناگهان در انتقال نیرو میگذارد؛ این مشکل میتواند ناامن بوده و احتمال تصادف را افزایش دهد.
خسارتهای سنگین
کارکرد طولانی با روغن فاسد میتواند منجر به سوختن کلاچها، ذوب شدن باندها یا حتی شکستن دندهها شود.
استفاده از روغن گیربکس آلوده یا دیرتعویض باعث ایجاد لجن و رسوب داخل گیربکس میشود. این لجن، حرکت روان چرخدندهها را مختل کرده و در بلندمدت موجب گیرپاژ یا شکستن دندهها میگردد. در نهایت، این مشکلات هزینههای تعمیر و تعویض سنگینی را تحمیل میکند.
زمان مناسب تعویض روغن گیربکس
هر خودرو بسته به نوع گیربکس و شرایط کارکرد، زمان خاص خود را برای تعویض دارد. اما بهطور کلی:
گیربکس دستی
بیشتر منابع توصیه میکنند روغن جعبهدنده دستی هر ۴۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر تعویض شود. بسیاری از تعمیرکاران نیز همزمان با تعویض صفحهکلاچ (حدود ۸۰–۱۰۰ هزار کیلومتر) روغن را عوض میکنند.
گیربکس اتوماتیک
معمولاً روغن این گیربکسها حدود هر ۸۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر نیاز به تعویض دارد. البته برخی سازندگان توصیه کردهاند حتی پس از ۶۰ هزار کیلومتر یا هر ۲ سال یکبار (هر کدام زودتر) روغن را چک و در صورت نیاز تعویض کنید.
گیربکس CVT
این نوع گیربکسها معمولاً روغنشان را زودتر از اتوماتیکهای معمولی نیاز به تعویض دارد. معمولاً توصیه میشود هر ۵۰ تا ۶۰ هزار کیلومتر روغن CVT را عوض کنید. همچنین تسمه انتقال قدرت گیربکس CVT طبق دفترچه معمولاً هر ۱۰۰ هزار کیلومتر یا هر ۶ سال تعویض میشود.
زمانهای معمول تعویض در خودروهای ایرانی
| مدل خودرو | زمان تعویض روغن |
|---|---|
| پژو ۲۰۶ و ۲۰۷ | هر ۴۰–۶۰ هزار کیلومتر (حدوداً ۲ سال یکبار) |
| پژو پارس (و سمند) | حدود هر ۶۰ هزار کیلومتر |
| دنا (اتومات) | حدود هر ۸۰ هزار کیلومتر یا ۵ سال |
| پراید و تیبا | حدود ۳۶ هزار کیلومتر یا ۲ سال (هر کدام زودتر) |
| کوییک | حدود ۳۶ هزار کیلومتر یا ۲ سال |
سایر مدلهای رایج: معمولاً توصیه میشود بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار کیلومتر بسته به سنگین یا سبک بودن شرایط رانندگی، روغن را بررسی و تعویض نمود.
تأثیر شرایط اقلیمی و ترافیک ایران بر عمر روغن گیربکس
شرایط محیطی ایران (تابستانهای گرم، ترافیک شهری، گردوغبار) باعث میشود عمر روغن گیربکس کوتاهتر از حالت استاندارد شود. مهمترین عوامل عبارتند از:
گرمای شدید
در هوای بسیار گرم، روغن بهسرعت ناپایدار و اکسید میشود و عمر مفید آن کاهش مییابد.
ترافیک و کارکرد سخت
رانندگی مداوم در ترافیکهای سنگین و شیفتهای پیدرپی دنده باعث افزایش دمای داخل گیربکس میشود. در چنین شرایطی بهتر است ۲۰ هزار کیلومتر زودتر (مثلاً هر ۳۰–۴۰ هزار کیلومتر) روغن را تعویض کرد.
گردوغبار و آلودگی
ذرات گردوغبار که وارد سیستم گیربکس میشوند، موجب آلودگی روغن و ایجاد لجن میشوند. وجود ذرات معلق در روغن، باعث سایش و سختشدن سریع روغن میگردد.
سرمای شدید
در زمستانهای سرد، روغن غلظت میگیرد و بهراحتی پمپ نمیشود. به گفته کارشناسان، در هوای بسیار سرد امکان «منجمد شدن» روغن گیربکس وجود دارد که کارکرد گیربکس را دچار اختلال میکند.
جمعبندی
رسیدگی به زمان و کیفیت روغن گیربکس یکی از مهمترین راههای پیشگیری از هزینههای سنگین تعمیر و افزایش عمر مفید خودرو است. با توجه به مدل خودرو و شرایط خاص محیطی ایران، حتماً طبق زمانبندی مناسب یا نشانههای موجود، روغن گیربکس را بهموقع کنترل و در صورت نیاز تعویض کنید. منابع یادشده نشان میدهند که تعویض بهموقع روغن گیربکس، علاوه بر بهبود عملکرد و روانی تعویض دنده، از وقوع خرابیهای جدی گیربکس جلوگیری میکند.
منابع
اطلاعات این مقاله بر اساس گزارشها و مقالات فارسی معتبر در زمینه نگهداری خودرو (همراه مکانیک، کارنامه، بیتران و غیره) و تجربه بازار خودروهای ایران تدوین شده است.